O postaci Jamesa Deana do dziś krążą legendy. Nonkonformizm urodzonego w Marion w stanie Indiana aktora, przejawiał się krytyczną postawą wobec istniejących norm społecznych i obyczajowych. Dean hołdując własnym wolnościowym wartościom, stał się objawieniem, symbolem buntu i kultu dla amerykańskiego społeczeństwa początku drugiej połowy XX wieku. Miłość do samochodów, walk byków i teatru zaszczepił w nim zaprzyjaźniony pastor – według autorów książki James Dean: Little Boy Lost Dean utrzymywał z pastorem intymne stosunki homoseksualne.
Słynna jest historia, kiedy wygrał konkurs recytatorski, wygłaszając monolog The Madman Charlesa Dickensa, a to dlatego, że rozpoczął występ oszalałym krzykiem. Kiedy zrezygnował ze studiów prawniczych i przeniósł się na Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles, by studiować aktorstwo – pokłócił się z ojcem. Tam pokonał 350 konkurentów do roli Malcolma w szekspirowskim „Makbecie”.
Zamiłowanie do wyścigów samochodowych i wolności, jaką dawało mu uczucie podczas jazdy pędzącym samochodem, przyniosło mu zgubę. Porsche 550 Spyder, którym się rozbił, sprawił sobie podczas zdjęć do „Buntownika bez powodu”. Na karoserii samochodu umieścił napis Little Bastard (Mały Skurczybyk). Alec Guinness, znany aktor filmowy i teatralny, a prywatnie kumple Deana, powiedział mu, że pojazd wygląda „złowrogo”. Ponoć tydzień przed śmiercią miał powiedzieć: „Jeśli wsiądziesz do tego auta, za tydzień znajdą cię w nim martwego”. James Dean zginął 30 września 1955 roku, mając 24 lata.
Jechał przygotowywać się do wyścigów samochodowych w Salinas w Kalifornii – tam, gdzie dzieje się akcja „Na wschód od Edenu”, filmu na podstawie powieści Johna Steinbecka, który przyniósł mu sławę. Tego dnia dostał wcześniej mandat za przekroczenie prędkości (o 10 mil na godzinę). Na drodze nr 466 zderzył się z Fordem Custom Tudor, prowadzonym przez 23-letniego studenta. Pasażerem Deana był fotograf – Rolf Wütherich – który przeżył kraksę. Według jego zeznań ostatnie słowa Jamesa były takie: „Koleś się zatrzyma, przecież nas widzi”. Wütherich w przyszłości kilkakrotnie próbował popełnić samobójstwo. W 1981 roku zginął w wypadku samochodowym na terenie Niemiec.
James Dean został pochowany na Park Cemetery w Fairmount w Indianie. Dwa lata po śmierci w Cholame, gdzie zginął, odsłonięto poświęcony mu pomnik. Jego przyjaciel William Bast wyrył na nim ulubiony cytat Deana z „Małego księcia” Antoine’a de Saint-Exupery’ego: „What is essential is invisible to the eye”, co znaczy „To, co najważniejsze, jest niewidoczne dla oka”. Zdążył zagrać jedynie w kilku filmach, ale w trzech ostatnich stworzył niezapomniane kreacje. Stał się jedynym aktorem, który dwukrotnie został pośmiertnie nominowany do Oscara za najlepszą rolę pierwszoplanową. Oto najsłynniejsze role Jamesa Deana:
„Buntownik bez powodu” (1955)
Jako Jim Stark, główny bohater filmu, stał się bożyszczem amerykańskiej młodzieży. To historia zagubionego i samotnego „trudnego nastolatka”, którego nie potrafią zrozumieć rodzice. Wydaje im się, że sposobem na Jima mogą być ciągłe przeprowadzki, jednak chłopiec rozpaczliwie szuka przyjaźni i akceptacji. Zmaga się z brutalną rzeczywistością, będąc zmuszonym ciągle udowadniać, że tkwi w nim odwaga. Dean idealnie pasował do roli Starka, przede wszystkim dlatego, że bardzo przypominał chłopaka w rzeczywistości. Na planie partnerowała mu młoda Natalie Wood.
„Na wschód od Edenu” (1955)
Ekranizacja słynnej powieści amerykańskiego noblisty Johna Steinbecka, opowiadającej historię trzech pokoleń kalifornijskich ranczerów na przełomie XIX i XX wieku (film opiera się tylko na wątku dwóch pokoleń – Adama Traska i jego synów). James wciela się tutaj w rolę Caleba Traska – jednego z dwóch synów-bliźniaków Adama, który nosi piętno tego „gorszego”. Jego brat Aron jest oczkiem w głowie ojca, o którego względy usilnie zabiega Caleb. Oboje kochają się też w jednej dziewczynie, a Caleb jako jedyny zna okrutną tajemnicę o ich matce. Świetna rola Deana, którą Steinbeck jak gdyby napisał właśnie dla niego – zasłużona nominacja do Oscara, niestety pośmiertna.
„Olbrzym” (1956)
Ostatni film Deana, którego premiera miała miejsce przeszło rok po śmierci aktora, a do kin mimo to tłumy waliły drzwiami i oknami. Ich idol zagrał tutaj już nie zagubionego chłopca, a ponurego hodowcę bydła, który nagle staje się naftowym potentatem. Na tle teksańskiego życia opowiedziana jest historia upadku Jetta Rinka, którego wewnętrzne konflikty doprowadzają do klęski. „Olbrzym” jest wielki nie tylko w tytule – ten przejmujący melodramat w konwencji westernu trwa prawie 3,5 godziny. Drugi pośmiertny Oscar dla Deana – trzeba znać.
